Realnej siły bojowej nabrała Twierdza Kraków latem 1914 roku, kiedy międzypola wypełniły się ciągami okopów w funkcji pozycji ogniowych i rowów łącznikowych.
Jako dzieła polowe powstawały tzw. punkty oporu (Stützpunkt - praktycznie fort polowy) dla piechoty i baterie dla artylerii.
Pozycje te posiadały drewniano - ziemne przekrycia przeciwko ogniowi szrapnelowemu, stanowiska ogniowe dla ckm, strzelców i reflektorów (niejednokrotnie za osłoną przenośnych płyt pancernych), ukrycia i schrony drewniano - ziemne dla ludzi i składów.
Podobną, choć w mniejszym zakresie, rozbudowę przejść musiały dzieła stałe, odpowiednio uzupełniono dzieła półstałe, których w Twierdzy pozostało już tylko dwa: forty 41 Bronowice Małe i 49 1/2 Kopiec Wandy (nie licząc niektórych baterii, starych FS i nowszych IS, które także wymagały uzupełnienia o schrony z ziemi, drewna, blachy falistej itp.).
Wzmocnienie obu pierścieni z doprowadzeniem ich do stanu gotowości bojowej to jednak nie wszystko.
Według obecnego, a niekompletnego stanu badań zarysowuje się wizja Twierdzy Kraków jako wielkiego kompleksu czterech pierścieni obronnych.
Główną pozycją obrony pozostał dotychczasowy trzeci pierścień; jak wspomniano był on pogłębiony do wewnątrz przez odcinkową linię wspierającą od północy i pierścień rdzenia (pojedynczy od północy, bo zmodernizowany, a podwójny, bo starszy od południa).
W drugiej połowie roku 1914 i pierwszej 1915 wykonano za pomocą umocnień polowych pogłębienie obrony także od zewnątrz.
Na przedpolach trzeciego pierścienia powstały odcinki i punkty ufortyfikowane, utworzone z grup polowych punktów oporu, pojedynczych polowych punktów oporu, z bateriami polowymi, niejednokrotnie powiązanych rozbudowanymi okopami (zwłaszcza na północy), a czasem samodzielnych (zwłaszcza od południa i zachodu).
Wysunięto je na 1 - 3 km przed forty w lokalizacje na wzgórzach, skąd łatwo byłoby zagrozić trzeciemu pierścieniowi.
Przykładem takiego zespołu może być grupa Dziekanowice - Bosutów z listopada - grudnia 1914 roku 41).
Ubezpieczała ona wzgórza blisko fortów Sudół i Batowice, gdzie złożone ukształtowanie terenu umożliwiało bliskie, skryte podejście grup szturmowych do trzeciego pierścienia; tamże znależć się mogły dogodne pozycje dla obserwatorów, kierujących ogniem baterii oblężniczych.
Linia okopów łączyła tę grupę z punktami oporu, wysuniętymi przed zespół fortów 47 - 47a.
Jeszcze dalej na północ umieszczono pojedyncze, nie połączone ze sobą, polowe dzieła obronne w roli czołowych ubezpieczeń tej linii przesłaniania; niektóre z nich znajdowały się już po ''rosyjskiej stronie'' granicy państwowej, którą wojska austro - węgierskie przekroczyły zaraz na początku wojny.
Brak potwierdzenia, że obie te linie w istocie tworzyły pierścienie wokół Twierdzy; jest to bardziej prawdopodobne w przypadku pozycji przesłaniania, niż pozycji ubezpieczeń.
Zapewne nie istniały one w całości w fazie walki o Kraków w listopadzie i grudniu 1914 roku.
Ogółem jednak zarówno wewnętrzne, jak zewnętrzne fortyfikacje polowe utworzyły integralnie z fortyfikacjami stałymi Twierdzy Kraków jako zespół obronny frontu wschodniego I wojny światowej.
Po odsunięciu się frontu na wschód prace kontynuowano, rozbudowując fortyfikacje polowe i naprawiając niewielkie zniszczenia, wyrządzone rosyjskim ostrzałem.
Głównie, choć nie wyłącznie z wykorzystaniem tych partii terenu, gdzie podłoże było skaliste, wykonano zespoły podziemi schronowych (kawern).
Jedne z nich tworzyły bierne zaplecze schronowe bliżej lub dalej za trzecim pierścieniem (na przykład za fortami 50 1/2 i 53; jedna z wejściem z Fortu 47; i inne).
Niektóre natomiast stanowiły zaplecze schronowe polowych pozycji obronnych w linii fortów lub przed nimi, bezpośrednio połączone z okopami, jak przy fortach 53 i 53a...
Więcej: http://www.fortyck.pl/faq_tk5.htm
