Status Wolnego Miasta Krakowa łączył się z jego ścisłą neutralnością.
Jego formacje wojskowe były niewielkie: kilka kompanii piechoty, kompania artylerii, kompania saperów i szwadron karabinierów konnych.
Zdecydowaną większość fortyfikacji średniowiecznych wyburzono w latach 20 - tych, całkowicie zaniedbane fortyfikacje Wawelu zupełnie utraciły walory obronne.
Umocnienia miejskie tworzył wówczas dawny polowy front północny, zbudowany przez Tadeusza Kościuszkę w czasie powstania, dowiązany potem długimi odcinkami po stronie wschodniej i zachodniej do Wisły na południe.
Wisłą biegła granica, za nią znajdowało się austriackie miasto Podgórze.
Ten niski wał z płytką fosą nie miał większego znaczenia wojskowego, przede wszystkim pełnił role policyjno - porządkowe.
Wyznaczał administracyjne granice municypalne, wykluczał wjazd do miasta z pominięciem rogatek, na których pobierano opłaty akcyzowe, wpływające do kasy miejskiej 7).
W chwili wkroczenia w 1846 roku wojska austriackie zajęły Wawel.
Usypano tu bliżej nieznane ziemne elementy obronne - stąd spadł na miasto krótkotrwały ostrzał artyleryjski w czasie zamieszek w 1848 roku.
Jednak swobodę działania fortyfikatorzy austriaccy uzyskali dopiero po wyjściu z Krakowa ostatnich wojsk pruskich, a potem rosyjskich.
Dlatego datę 1849 można przyjąć za początek powstawania Twierdzy.
W tym roku rozpoczęły się prace fortyfikacyjne na Wawelu i przy kopcu Krakusa.
12 kwietnia 1850 roku ogłoszono decyzję cesarza Franciszka Józefa I o budowie Twierdzy Kraków i w tymże roku rozpoczęto kolejne prace fortyfikacyjne na rogatce warszawskiej i pod kopcem Kościuszki 8).
Z początku realizowany model opierał się na założeniu odziedziczonym po Wolnym Mieście 9).
Obwód wałów, uzupełniony od południa fortyfikacjami przyczółka mostowego w Podgórzu, tworzył rdzeń (Noyau) Twierdzy; przypuszczać można, że stare umocnienia miały tę rolę grać tylko tymczasowo.
Na jego przedpola wysunięto w cztery strony świata samodzielne forty, panujące nad głównymi drogami wlotowymi do Twierdzy i terenami o co bardziej złożonym ukształtowaniu.
Od zachodu na wysokim wzgórzu Sikornik znalazł się Fort Kościuszko.
Panował on nad doliną Wisły i doliną Rudawy oraz nad drogami, które biegły tymi dolinami.
Na jego przedpolu, tj. od zachodu, leżały wzgórza Lasu Wolskiego, umożliwiające skryte podejście.
Sikornik znacznie górował nad Krakowem i rdzeniem, stąd kluczowa rola tej pozycji w obronie.
Stąd zarazem nietypowa, znaczna skala założenia, charakter fortu cytadelowego, dostosowanego do samodzielnej walki w izolacji.
Jako standardowe forty reditowe powstały: północny wysunięty Fort Luneta Warszawska i bliżniaczy wschodni, Luneta Grzegórzecka nad Wisłą.
Fort południowy Krakus leżał z kolei dalej od rdzenia niż obie ''lunety'', choć nie tak daleko, jak Kościuszko.
Z racji oddalenia i bardziej złożonej topografii bronionego terenu ten również otrzymał formułę cytadelową i znaczną skalę, choć wobec asymetrii rzutu podług reguł systemu poligonalnego, gdy rozwiązanie Fortu Kościuszko łączyło elementy bastionowe i poligonalne w osiowo symetrycznym planie.
W tyle za Fortem Krakus w linii rdzenia na skrzydłach Krzemionek wystawiono dwa forty wieżowe: św. Benedykt (wschodni, nad drogą z Podgórza do Przemyśla i Lwowa) i Krzemionki (zachodni, nad traktem wiedeńskim) 10).
W końcu rolę cytadeli Twierdzy pełnił zamek na Wawelu - otoczony nowymi fortyfikacjami (murem z krenelażem, z wykorzystaniem wspomnianego starszego frontu kleszczowego od strony Wisły i średniowiecznych wież, z czterema neogotyckimi bramami, i z dwiema dużymi bastejami w funkcji kaponier od strony zabudowy miejskiej).
Dzieła te zbudowano w latach 50 - tych XIX wieku; prace przy poszczególnych fortach rozpoczynano na ogół w latach 1850 - 54, zakończenia wypadały w latach 1856 - 57...
Więcej: http://www.fortyck.pl/faq_tk2.htm
Wkrótce ciąg dalszy historii Twierdzy Kraków.
